13 listopada 2015 r. weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z 13 października 2015 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (DzU z 2015 r., poz. 1737). Nowelizacja ma na celu wdrożenie zmian do dyrektywy Rady 92/85/EWG w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły i karmią piersią, wprowadzonych na mocy dyrektywy 2014/27/U
Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 176 Kodeksu pracy, nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Wykaz tych prac, stosownie do upoważnienia ustawowego zawartego w zdaniu drugim ww. przepisu, określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Aktualnie przedmiotową delegację wykonuje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet.
Przepis art. 176 Kodeksu pracy stał się przedmiotem zastrzeżeń zgłoszonych przez Komisję Europejską, która uznała go za niezgodny z postanowieniami dyrektywy 2002/73/WE zmieniającej dyrektywę Rady 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy. W opinii Komisji Europejskiej, regulacja ta, odnosząc się do wszystkich kobiet, a nie tylko do kobiet w ciąży i karmiących piersią, stanowi przeszkodę w zapewnieniu równouprawnienia płci, szczególnie w zakresie dostępu do zatrudnienia.
Ponadto, przepis zawierający upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia, zawarty w art. 176 Kodeksu pracy, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, gdyż nie zawiera wytycznych dotyczących treści aktu wykonawczego.
Wobec powyższego, w ustawie z dnia 22 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw zmieniono art. 176 Kodeksu pracy, zawężając zakres podmiotowy tego przepisu wyłącznie do kobiet w ciąży i karmiących dziecko piersią. Kobiety
te nie będą mogły wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka. Jednocześnie w § 2 art. 176 wprowadzono upoważnienie ustawowe do określenia przez Radę Ministrów, w drodze rozporządzenia, wykazu ww. prac, obejmującego prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów, oraz prace mogące mieć niekorzystny wpływ ze względu na sposób i warunki ich wykonywania, z uwzględnieniem rodzajów czynników występujących w środowisku pracy i poziomu ich występowania. Prace te Rada Ministrów wskazywać będzie, kierując się aktualną wiedzą na temat wpływu warunków wykonywania pracy i czynników występujących w środowisku pracy na zdrowie kobiet, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.
Konsekwencją zmiany art. 176 Kodeksu pracy jest zmiana odesłań do tego przepisu, znajdujących się w art. 179 § 1 i 2 Kodeksu pracy, art. 48 ust. 9 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej i art. 65 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.
Zgodnie z przepisami przejściowymi, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet zachowuje moc do dnia wejścia w życie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 176 § 2 Kodeksu pracy, w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą, nie dłużej jednak niż przez 9 miesięcy od dnia wejścia w życie tej ustawy. Przez analogiczny okres (do czasu wydania nowego aktu wykonawczego, nie dłużej jednak niż przez 9 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej) obowiązywać będzie również rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie wskazania grup kobiet poddawanych obowiązkowi stawienia się do kwalifikacji wojskowej, realizujące delegację zawartą w art. 48 ust. 9 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Zakres zmian
Nowelizacją przepisów zmieniono wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet. Zmiana dotyczy punktów VII oraz VIII załącznika do rozporządzenia. Rozszerzony został katalog prac wzbronionych kobietom w ciąży oraz kobietom karmiącym dziecko piersią, związanych z kontaktem ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi i substancjami chemicznymi.
Zgodnie z nowymi regulacjami kobiety w ciąży mają zakaz wykonywania prac mogących narażać je na określone czynniki biologiczne, jeżeli wyniki oceny ryzyka zawodowego wskażą na zagrożenie ich zdrowia i bezpieczeństwa albo niekorzystny wpływ na ciążę lub karmienie dziecka piersią. Chodzi o czynniki mogące wywoływać u ludzi ciężkie choroby.
Dodatkowo zmieniono też wykaz prac narażających na działanie szkodliwych substancji chemicznych.
Ocena ryzyka
Powyższe zmiany wpływają na obowiązki pracodawcy w zakresie:
– oceny i dokumentacji ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą,
– stosowania środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko oraz
– poinformowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Obowiązkiem pracodawcy jest przeprowadzanie na swój koszt badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz udostępnianie ich pracownikom. Jest on też zobowiązany do prowadzenia rejestru prac, które narażają pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestru pracowników zatrudnionych przy takich pracach. Musi on też stosować środki zapobiegawcze oraz podejmować inne działania wynikające z przepisów rozporządzenia ministra zdrowia z 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki.
Powyższe dotyczy w szczególności czynników biologicznych i chemicznych, o których mowa w znowelizowanych przepisach rozporządzenia. W świetle wyżej opisanych ogólnych obowiązków pracodawca powinien dokonać pomiaru tych czynników oraz oceny ryzyka zawodowego już tylko z tego powodu, że narażenie na takie czynniki występuje na danym stanowisku pracy. Jeżeli tego nie zrobił, powinien to uczynić niezwłocznie. W kontekście tej nowelizacji nabiera to bowiem nowego znaczenia – jest niezbędne do dokonania oceny, czy nie doszło do naruszenia nowych przepisów. Ma znaczenie przede wszystkim w przypadku zakładów produkcyjnych, gdzie występują narażenia na tego typu czynniki szkodliwe lub potencjalnie mogą występować.
Inne warunki lub odsunięcie
Ocena i zidentyfikowanie ryzyka to nie wszystko. Zmiana przepisów może oznaczać również konieczność zmiany warunków pracy kobiet w ciąży i tych karmiących piersią lub nawet obowiązek odsunięcia ich od określonej pracy. Pracodawca zatrudniający takie kobiety przy pracach wzbronionych ze względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne (a więc w szczególności przy tych wymienionych w znowelizowanych przepisach rozporządzenia) musi dostosować warunki ich pracy do wymagań określonych w rozporządzeniu lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla ich zdrowia lub bezpieczeństwa.
Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe (w szczególności ze względu na stan zdrowia pracownicy), należy ją przenieść do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości – zwolnić z obowiązku świadczenia pracy na niezbędny czas. Taka zmiana warunków pracy lub przeniesienie do innej pracy nie wymaga dokonywania wypowiedzenia zmieniającego ani zmiany umowy o pracę. Co więcej, jeżeli zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie kobiety do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, przysługuje jej dodatek wyrównawczy.
Firmowe przepisy
Nowelizacja może też wymusić dostosowanie regulaminów pracy. W treści takiego regulaminu powinny bowiem zostać określone te rodzaje prac, które zgodnie z wykazem załączonym do omawianego rozporządzenia są wzbronione kobietom.
Konieczność zmiany regulaminu pracy zależy od tego, jaka dokładnie jest jego treść. Jeżeli w tym zakresie odsyła on do treści załącznika do omawianego rozporządzenia, wskazując jednocześnie, że każdorazowa zmiana tego rozporządzenia będzie powodowała zmianę regulaminu, to dodatkowe modyfikacje regulaminu nie są wymagane. Jeśli zaś wykaz prac wzbronionych kobietom został zdefiniowany w regulaminie pracy w sposób bardziej precyzyjny lub specyficzny dla danego zakładu przez wskazanie konkretnych stanowisk pracy występujących w jego strukturze organizacyjnej, na których praca kobiet jest wzbroniona w świetle przepisów rozporządzenia, może się okazać konieczna zmiana regulaminu. Polegać ona będzie na rozszerzeniu katalogu tych stanowisk pracy i uzupełnieniu go o te stanowiska, na których występuje narażenie na szkodliwe czynniki biologiczne i chemiczne, o których mowa w znowelizowanych przepisach.
Odpowiedzialność pracodawcy
Zatrudnianie kobiet w ciąży lub kobiet karmiących dziecko piersią przy pracach wzbronionych zgodnie ze znowelizowanymi przepisami rozporządzenia stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zagrożone karą grzywny od 1000 do 30 000 złotych. Ponadto może ono powodować odpowiedzialność karną pracodawcy w przypadku narażenia pracownika na utratę życia lub zdrowia, na zasadach określonych w szczególności w art. 220 kodeksu karnego.
Źródło: www.prezydent.pl, www.rp.pl
