Normy badań i pomiarów oświetlenia

Badania i pomiary oświetlenia w świetle obowiązujących norm i metodologii.

Metodologia pomiarów oświetlenia oraz wymagania dla poszczególnych stanowisk pracy i pomieszczeń są zawarte, nie wzbudza wątpliwości specjalistów gdyż jest dokładnie sprecyzowana w obowiązujących Polskich Normach. W tym zakresie ważniejszym dokumentem jest normatyw PN-EN 12464-1. Choć w literaturze związanej z unifikacją normatywów wyczytamy, iż stosowanie norm jest zarówno dobrowolne, to w pewnych przypadkach ich zapisy stają się obowiązującym prawem. Jeśli norma jest powołana przytoczona w przepisach prawnych, wówczas powstaje obowiązek jej stosowania a tylko w pozostałych przypadkach jest to dobrowolne działanie. W kwestii oświetlenia mają zastosowanie przepisy dotyczące BHP, szczególnie Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28. sierpnia 2003 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

§26.1 pkt. 2 „Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.”

Poniżej prezentujemy przegląd najważniejszych norm związanych z oświetleniem, a których stosowanie jest obligatoryjne, zarówno przez projektantów jak i końcowych użytkowników instalacji oświetleniowych stosowanych w miejscach pracy oraz w przestrzeni publicznej.

Światło dzienne – wymagania i normatyw

• PN-71/B-02380 Oświetlenie wnętrz światłem dziennym. Warunki ogólne.

Światło sztuczne – obowiązujące normy

• PN-EN 12464-1 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach.
• PN-EN 12464-2 Światło i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 2: Miejsca pracy na zewnątrz.
• PN 84/E 02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.
• PN-EN 1837 Bezpieczeństwo maszyn. Integralne oświetlenie maszyn.

Ochrona przeciwpożarowa – oświetlenie awaryjne i zapasowe.

• PN-EN 1838 Zastosowania oświetlenia. Oświetlenie awaryjne.

Metodologia prowadzenia pomiarów oświetlenia:

• PN-EN 12665 Światło i oświetlenie.  Podstawowe terminy oraz kryteria określania wymagań dotyczących oświetlenia.
• PN 90/E 01005 Technika świetlna. Terminologia.
• PN 84/E 02033 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.
• PN-90/E-01005 Technika świetlna. Terminologia
• PN-EN 12665:2003 Światło i oświetlenie – Podstawowe terminy oraz kryteria określania wymagań dotyczących oświetlenia.
• PN-89/E-04040.00 „Pomiary promieniowania optycznego. Pomiary fotometryczne. Wymagania ogólne”
• PN-89/E-04040.01 „Pomiary promieniowania optycznego. Pomiary fotometryczne. Pomiar i wyznaczanie strumienia świetlnego”
• PN-89/E-04040.02 „Pomiary promieniowania optycznego. Pomiary fotometryczne. Pomiar światłości”
• PN-89/E-04040.03 „Pomiary fotometryczne i radiometryczne. Pomiar natężenia oświetlenia”
• PN-89/E-04040.04 „Pomiary fotometryczne i radiometryczne. Pomiar luminancji”
• PN-89/E-04040.05 „Pomiary fotometryczne i radiometryczne. Pomiary współczynników odbicia, przepuszczania i luminancji”

Jak interpretować wyniki pomiarów oświetlenia

Bez wątpliwości wiemy, że niezbędne jest wykonywanie pomiarów oświetlenia. Powstaje jednak wątpliwość jak interpretować wyniki pomiarów oświetlenia. Na co zwrócić uwagę, co powinien zawierać protokół aby był akceptowany przez organy nadzorujące środowisko pracy takie jak Państwowa Inspekcja Pracy, Inspekcja Sanitarna. W jaki sposób udokumentować bananie aby nie ściągnąć na siebie odpowiedzialności za niedostosowanie warunków pracy, czy odpowiedzialności np. za pogarszający się wzrok pracownika. Dokonując interpretacji wyników pomiarów oświetlenia wymaga się stosowania najnowszych norm, należy jednak wziąć pod uwagę unikalne zapisy starszych wydań norm związanych z oświetleniem. Norma wycofana jest nadal normą obowiązująca, jednakże została zastąpiona przez normę nowocześniejszą. Taką interpretację stosuje PKN (Polski Komitet Normalizacji)

Prawdziwe problemy interpretacyjne pojawiają się w sytuacjach, gdy żadna norma nie określa parametrów oświetlenia dla danego stanowiska pracy. W takiej sytuacji niezbędne staje się obliczenie stopnia trudności pracy wzrokowej oraz wielkości pozornej szczegółu pracy wzrokowej i na tej podstawie określenie parametrów oświetlenia dla danego stanowiska pracy. Bardzo dużo norm w zbiorze PKN nadal pozostaje bez bezsprzecznego tłumaczenia, a zapisy dostępną są jedynie w wersji oryginalnej. Wówczas, na podstawie art. 5, ust. 4 Ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji. „Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim„

Pomiary oświetlenia powinny być wykonywane na każdym stanowisku pracy oraz w pomieszczeniach oświatowych i służby zdrowia.

• Pomiary oświetlenia wykonuje się w placówkach edukacyjnych, takich jak:
  • żłobki,
  • przedszkola,
  • szkoły,
  • uczelnie,
  • pracownie dydaktyczne.
• Zakładach przemysłowych i rzemieślniczych, fabrykach.
• Obiektach handlowych, takich jak:
  • sklepy,
  • galerie handlowe.
• Gastronomicznych, takich jak:
  • restauracje,
  • bary,
  • buby,
  • itp.
• Obiektach użyteczności publicznej, takich jak:
• • • muzea,
    • kina,
    • teatry.
    • baseny,
    • hale sportowe,
    • pływalnie,
    • siłownie,
    • parkingi
    • itd.
  • W biurach.

Dobre oświetlenie sprzyja wydajności pracy, zabezpiecza przed wypadkami w pracy, minimalizuje ilość popełnianych błędów, zwiększa komfort pracy.

Procedura pomiaru oświetlenia

Na procedurę pomiaru natężenia oświetlenia składa się szereg czynności przygotowawczych, a sam pomiar natężenia oświetlenia jest zwieńczeniem czynności poprzedzających.

Dokumentacja miejsca pomiarów oświetlenia

Pierwszym krokiem jest sporządzenie dokumentacji opisowej i fotograficznej poddanych ocenie stanowisk pracy, lub pomieszczeń. Składa się na nią, w zależności od potrzeb i przeznaczenia wyników pomiarów, dokumentacja fotograficzna i opisowa.

Dokumentacja opisowa oświetlenia stanowiska pracy

W skład dokumentacji opisowej wchodzi opis rodzajów źródeł światła, ich parametrów, wykonywanych czynności itd., identyfikacja miejsc pomiarowych, określenie płaszczyzn roboczych, oraz dla których stanowisk pracy będzie wykonywany pomiar natężenia oświetlenia w jednym polu zadania wzrokowego, a dla których w kilku. Następnie dokonuje się identyfikacji pól bezpośredniego otoczenia i tła.
Obowiązująca norma PN-EN 12464-1 nie zawsze udziela odpowiedzi na pytanie o natężenie oświetlenia dla danego stanowiska pracy, albo pomieszczenia. W takiej sytuacji konieczne jest oszacowanie stopnia trudności pracy wzrokowej oraz wielkości pozornej szczegółu pracy wzrokowej i na tej podstawie określenie wymagań dla danego stanowiska pracy, lub odwołanie się do wycofanych norm oświetleniowych.
Na podstawie dokumentacji opisowej określa się wymagania oświetlenia dla danego stanowiska pracy. Wiąże się to z obniżeniem, albo podwyższeniem normatywu.

Dokumentacja fotograficzna

Dokumentacja fotograficzna ułatwia identyfikację zbadanych stanowisk pracy i jednocześnie wskazuje problemy z oświetleniem (niedoświetlenie, olśnienie itd.). Jest pomocna przy omawianiu wyników pomiarów.

Szkice pomieszczeń

Bardzo często także wykonywany jest szkic pomieszczeń z zaznaczeniem stanowisk pracy, a niekiedy również punktów pomiarowych.

Wyświecenie – co to jest?

Na około 30 minut, do godziny włącza się wszystkie źródła światła, przed rozpoczęciem pomiarów, w celu ich wyświecenia. Ma to znaczenie dla oceny, jakości i stanu źródeł światła, oraz wpływa na ich jasność. Wymóg metodologiczny.

Pomiar oświetlenia

Wykonanie pomiarów natężenia oświetlenia w wyznaczonych punktach pomiarowych dla pomieszczenia lub na stanowiskach pracy.

• Wykonywane są zasadniczo w trzech kategoriach: pomiary oświetlenia ogólnego, pomiary oświetlenia awaryjnego oraz pomiary oświetlenia na stanowisku pracy.
• Niedostateczna ilość światła na stanowisku pracy może doprowadzić do spadku koncentracji, zmniejszenia efektywności w pracy.
• Do dokładnego pomiaru wartości natężenia oświetlenia służy miernik nazywany luksomierzem.
• Całkowita moc światła między źródłem światła a oświetlanym przez niego obszarem jest mierzona za pomocą jednostki lux (lx).
• Natężenie oświetlenia wynosi dokładnie jeden lux, gdy światło o mocy 1 lumen (lm) równomiernie oświetla powierzchnię jednego metra kwadratowego.
• Pomiary oświetleniowe stanowią jeden z etapów weryfikacji oświetlenia wnętrz i powinny być odniesione do jakiejkolwiek posiadanej przez użytkownika obiektu dokumentacji projektowej oświetlenia.
• Pomiary oświetleniowe, należy wykonywać okresowo zgodnie z wymaganiami przepisów BHP

Protokół z pomiarów oświetlenia – co zawiera

Każda inwestycja instalacji oświetleniowej  musi zakończyć się wypisaniem odpowiedniego protokołu. Bez problemu również można znaleźć w Internecie wzory takich protokołów. Należy jednakże pamiętać, iż są to tylko wzory i należy je zaadaptować na własny użytek.

Identyczna sytuacja jest jeśli chodzi o protokół sporządzany z pomiaru oświetlenia. Kwestiami spornymi jest tylko fakt, kto może dokonywać pomiarów oświetlenia i jakimi metodami należy je wykonywać.

Protokół pomiaru oświetlenia powinien zawierać pomiary natężenia oświetlenia Esr, wartość oświetlenia mierzoną według normy Epn, wskaźnik oddawania barw w pomieszczeniach Ra, obliczony wskaźnik olśnienia UGR˪, minimalne natężenie oświetlenia Emin, wyliczone poszczególne współczynniki, ocenę zgodności oświetlenia z PN, świadectwo wzorcowania przyrządów jakimi zostały wykonane poszczególne pomiary, jak i również wnioski i wszystkie zalecenia dotyczące bezpośrednio uzyskanych pomiarów oświetlenia.

Z reguły najpierw wykonywany jest tego rodzaju protokół ręcznie, a następnie wprowadzany do komputera. Istnieje bowiem już cała masa najróżniejszych programów komputerowych, które wspomagają tworzenie protokołów. Wystarczy tylko wprowadzić uzyskane w trakcie pomiarów dane w odpowiednie rubryki i komputer jest w stanie już samodzielnie sobie z nimi poradzić.

Każdy protokół, który jest przekazywany właścicielowi obiektu musi zawierać podpis i pieczątkę osoby wykonującej pomiary. W innym wypadku taki protokół jest zupełnie nie przydatny do niczego.